ویژگیهای کرم خاکی (1)

مقدمه

‏پژوهش درباره فراوانی چگونگی زندگی وکارگرد جانوران خاکزی می تواند بسیار ‏شگفت انگیر و سودمند باشد. برخی ازجانورانی که در خاک پیدا می شوند، همه چرخه زندگی و برخی دیگر تنها بخشی از زندگی خود را در خاک می گذرانند. جانورانی که زندگی آنها از ‏گام های تخم ، جوانی و بلوغ می گذرد، می توانند یک ، دو یا هر سه گام زندگی خود را در خاک ‏سپری کنند. به جانورانی مانند کرم های خاکی که همه گام های زندگی خود را در خاک می گذرانند ،ژئوبیونت و به جانورانی دیگر مانند برخی حشرات یاجنبدگان که تنها بخشی از ‏زندگی خود را در خاک می گذرانند، ژئوفیل می گویند. روی هم رفته جانورانی که در خاک یافت می شوند بیشتر از شاخه های کرم های حلقوی ، کرم های لوله ای، بند پایان ، نرم تنان و مازه داران هستند زیتوده جانوران درخاک های گوناگون یکسان نیست و آن بستگی به ویژگی های خاک، آب و هوا، پوشش گیاهی و ... دارد و بیشتر از5/0 ‏تن در هکتارگزارش شده است.

‏روی هم رفته فراوانی و گوناگونی جانوران در خاک های دست نخورده ‏و یا کمتر به هم خورده ‏مانند خاک چراگاه ها ، علفزار های دایمی وجنگل ها بالاتر از خاک های دست خورده ‏و کشتزارها ‏است. بنابراین در چرخه عناصر غذایی ، جانوران در این خاک ها اهمیت ویژه ای دارد. جانوران با خرد کردن و تجزیه نسبی مواد آلی و همچنین آمیخته کردن مواد آلی و کانی در خاک ، از راه ‏آماده سازی مواد آلی برای گوارشی میکروبی به چرخه عناصر غذایی کمک می کنند. بنابراین در ‏فرایند دگرگونی و گوارش مواد آلی در خاک ، جانوران خاکزی و میکروب ها سینرجیسم و ‏همکردار هستند و کارکرد آنها درکنار یکدیگر بیشتر از مجموع کارکرد جداگانه آنها است.

در طبقه بندی جانوران که در آغار قرن 19 قرن انجام گرفت، تمام جانورانی که دارای بدنی دراز و فاقد ضمایم واضح بودند به کرمها موسوم شدند. این جانوران به علت داشتن یک انتهای قدامی یا سر که دارای اندامهای حسی است و به قصد برخورد و روبرو شدن با محیط به طرف جلو حرکت می‌کنند و یک انتهای خلفی یا دم ، با اسفنجها و مرجانها و شانه‌داران اختلاف و تمایز دارند . رده کمتاران ، رده‌ای از کرمها هستند که به صورت حلقوی هستند که در هر حلقه چندین تار دارند. کرمهای خاکی نمونه ای از این رده است. از کرمهای خاکی بزرگ لومبریکوس ترستریس نمونه جالبی است که ممکن است به درازای 30 سانتیمتر و به قطر 9 میلیمتر رشد کند.

مشخصات خارجی :بدن این کرم ، استوانه‌ای دراز و بطور واضح در دو انتها نازک و باریک است. سطح شکمی آن پهن و رنگ پریده‌تر از سطح پشتی است و سطح پشتی تیره است. سر مشخص و متمایزی در حیوان وجود ندارد. بدن یک کرم بالغ به 80 تا 100 قطعه حلقه‌ای شکل که بوسیله شیارهای عرض مجزا است، تقسیم شده است. دهان کرم در حلقه اول است و بوسیله یک قطعه گوشتی به نام پیش دهان آویزان می‌باشد. مخرج آن بیضی شکل و بطور عمودی در حلقه آخر قرار دارد. روی حلقه‌های 31 تا 37 برآمدگی غده‌ای واضحی به نام کمربند تناسلی دیده می‌شود. کمربند تناسلی ماده سازنده پیله را که محتوی تخم است ترشح می‌کند.

تارهای کرم خاکی :در هر حلقه به جز اولی و آخری ، 4 جفت تار موی مانند کوچک وجود دارد که در سطح شکمی و جانبی مختصر برجستگی پیدا کرده است. هر تار عبارت است از یک میله کیتینی نوک تیزی است که در یک کیسه اپیدرمی مخصوص واقع در درون دیواره بدن جای گرفته است. تار می‌تواند بوسیله عضلات منقبض کننده در هر جهت حرکت کرده، امتداد یابد و یا عقب کشیده شود و تارها در موقعی که کرم در سوراخش قرار دارد و یا روی زمین حرکت می‌کند مانند گیره یا میخ عمل می‌نماید.

دیواره بدن : قسمت خارجی کرم از یک کوتیکول شفاف و نازک پوشیده شده است.کوتیکول دارای خطوط عرضی نازکی است که یک منظره قوس و قزحی مختصری ایجاد می‌کند. در کوتیکول سوراخهایی در روی بسیاری از سلولهای حسی اپیدرم موجود است. اپیدرم روی یک غشای قاعده‌ای قراردارد و زیر غشای قاعده‌ای لایه نازکی از عضلات حلقوی و لایه ضخیم‌تری از عضلات طولی وجود دارد. سطح داخلی دیواره بدن از صفاق مستور است. شکل جانور در نتیجه خاصیت کشش دیواره بدن روی اندامها و مایعات درونی حفظ می‌شود.

کرم خاکی

حرکت :کرم خاکی همانند لوله گوارش، دارای دو گروه ماهیچه های طولی و حلقوی است؛ با این تفاوت که در لوله گوارش ماهیچه طولی در طرف خارج ماهیچه حلقوی قرار دارد، ولی در کرم خاکی وضعیت برعکس است و ماهیچه های حلقوی در طرف خارج ماهیچه های طولی قرار دارند. انقباض این ماهیچه ها به صورت متناوب انجام می شود؛ یعنی در بخشی از بدن کرم خاکی که ماهیچه های طولی منقبض هستند، ماهیچه های حلقوی در حال استراحتند. همان طور که در شکل دیده می شود، در این بخشها، قطر بدن کرم خاکی بیش از بخشهای دیگر است. در بخشی از بدن که ماهیچه های حلقوی منقبض هستند، ماهیچه های طولی استراحت می کنند و بدن کرم خاکی نازکتر است. این انقباضات متناوب موجب می شود که طول بدن کرم خاکی تغییر کند (درازتر یا کوتاهتر شود) و به این طریق، کرم خاکی حرکت می کند.

دستگاه گوارش

این دستگاه از قسمتهای زیر تشکیل می‌شود:

 دهان که دنباله آن حفره دهانی است. (در حلقه‌های 3 )  حلق (در حلقه‌های 5 - 4) با غده‌های مخصوص چرب و نرم کردن و الیاف عضلانی در دیواره‌های خارجی آن.  مری باریک و مستقیم (در حلقه‌های 14 - 6) که بوسیله سه جفت غده‌های آهکی از پهلو اتصال دارد. یک چینه‌دان بزرگ با دیواره نازک که در حقیقت یک پیشخانه برای ذخیره می‌باشد. سنگدان (در حلقه‌های 18 - 17) با دیواره‌های عضلانی ضخیم و محکم که در داخل از کوتیکول مفروش است. روده که تا مخرج امتداد دارد.

تغذیه : کرم های خاکی معمولاً از مواد آلی رو به فساد و مدفوع پستانداران تغذیه می کنند و گونه های سوراخ های عمیق (گونه های geophanous)، و برخی دیگر از آن ها حتی از نماتود ها تغذیه می کنند. معلوم شده است که وقتی کرم های خاکی به خاک اضافه شدند جمعیت کرم های نماتود ممکن است تا حدود %60 کاهش یابد. همچنین میکروب ها نقش مهمی در جیره غذایی کرم های خاکی دارند، و حتی کرم های خاکی مواد آلی دارای حیات میکروبی با تراکم بالا را ترجیح می دهند. برخی محققین معتقدند که میکروارگانیسم ها برای کرم های خاکی حیاتی هستند. آب یک نیاز عمده کرم های خاکی می باشد، بطوری که %80 وزن بدنشا ن را آب تشکیل می دهد در روز حدود %15 شل و سست می شوند. اگر رطوبت در دسترس نباشد به منظور دست یافتن به آن به عمق خاک خواهند رفت.

 دستگاه گردش خون : گردش خون در کرم خاکی از نوع بسته بوده ودارای دورگ خونی اصلی که در طول بدن آن گسترش یافته اند،می باشد .رگ خونی شکمی خون رسانی به قسمت های عقبی بدن ورگ خونی پشتی خون رسانی به قسمت های جلوئی بدن را بر عهده دارد. رگ های پشتی قابل انقباض بوده وخون را به طرف قلب ها(قوس های آئورتی)واز آنها به داخل رگ های شکمی پمپ می نمایند . خون توسط رگ های شکمی به مویرگ های دیواره بدن ، سایر اندام هاوسینوس رگی دردیواره لوله گوارش توزیع می گردد.پنج رگ اصلی ممتد در طول بدن و پنج جفت قلب در حلقه‌های 11 - 7 دیده می‌شود. (10عدد)از حلقه 12 به طرف عقب ، هر حلقه دارای رگ های بند بند زوج است که رگ های طولی را به اندام های گوناگون مربوط می‌سازد. کرم خاکی دارای هموگلوبین محلول در پلاسما است.

دستگاه تنفس: تنفس ازنوع پوستی است. پوست توسط ترشحات سلول های غده ای ونیز نفوذ مایع سلومی از طریق منافذ به سطح،مرطوب نگه داشته می شود.خون جاری اکسیژن را در مویرگ های نزدیک کوتیکول مرطوب در دیواره بدن ، دریافت کرده و CO2 پس می‌دهد. اکسیژن با هموگلوبین درپلاسما ترکیب شده به بافت های مختلف حمل می‌شود.

دستگاه عصبی : در بالای حلق (حلقه 3) یک جفت گانگلیون های مغزی با مغز وجود دارد. دو رابط از پیرامون حلق به گانگلیون های زیر مری دو قطعه‌ای کشیده می‌شود، به نام حلقه دور مری و از گانگلیون های زیر مری طناب عصبی شکمی در طول کف حفره عمومی بدن تا حلقه مخرجی امتداد می‌یابد. چندین عصب نیز به پیش دهان و ناحیه دهانی متصل می‌گردد. طناب عصبی شکمی در هر حلقه دارای یک عقده بزرگ است و 3 جفت عصب جانبی از آن خارج می‌شود. طناب و عقده‌ها به صورت ساختمان های جفت بوجود می‌آید، رشته اعصاب جانبی به عضلات ، سلول های اپیدرمی ، نفریدی ها ، کیسه‌های تار و سایر اندام ها عصب می‌دهد.

دستگاه تولید مثل: کرم خاکی هرمافرودیت( تک جنسی) است و در هر کرم اندام های جنسی نر و ماده در قسمت شکمی جای دارد. ولی اقدام به جفت گیری با فرد هم گونه می کند.کرم های خاکی در بیشتر سال ، تولید مثل می‌کنند، ولی حداکثر فعالیت تکثیری آنها در هوای گرم و مرطوب است. جفت گیری در شب صورت گرفته. دو کرم خود را از سوراخ بیرون کشیده، سطح شکمی قدامی‌شان را نزدیک هم می‌آورند، بطوری که انتهای قدامی‌شان در دو جفت مخالف هم قرار دارد. در هر کرم یک جفت شیار اسپرمی تشکیل می‌شود که در طول آنها توده‌های اسپرم به منظور دخول در جایگاه اسپرمی دیگری عبور می‌کند. پس از این عمل ، کرم ها از هم جدا می‌شوند. بنابراین عمل لقاح دو جانبه و متقابل است.

 دستگاه دفعی : دستگاه دفعی از نوع نفریدیوم بوده که در همه بندها جز سه بند جلویی ویک بند انتهایی یافت می شوند.

رابطه کرم خاکی با انسان :کرم های خاکی به عنوان طعمه در ماهی گیری مصرف عملی دارند. اثرات طویل‌المدت کرم های خاکی در طبیعت جنبه‌های عملی مشخصی دارد. از آنجا که خاک را سوراخ می‌کنند اثرات قابل توجهی در حاصلخیزی خاک دارند. آزمایش های انجام شده روی خاک نشان داده است که خاک های قالب ریزی شده توسط کرم های خاکی بطور میا نگین تا حداکثر 4.5 برابر بیشترازخاک های معمولی دارای پتاسیم می باشند. خاکی که از لوله گوارش کرم عبور کرده باشد تقریبا 7 برابر بیشتر نیتروژن خواهد داشت. عمل کرم خاکی تنها مانند یک دستگاه زهکشی خوب بهبود بخشیدن به فرایند گردش آب و هوا نمی باشد، بلکه مواد معدنی وآلی را نیز مخلوط می نماید. همچنین آنها کارخانه های بسیار کوچک کودسازی هستند که بدون هیچ هزینه ای برای کشاورز به کار خود ادامه می دهند. این عمل بدون نیاز به سوخت فسیلی انجام شده و هیچ حمل و نقلی در آن دخیل نمی باشد. اما با وجود همه پدیده های حیاتی خاک، آن ها مخلوقات حساسی هستند و درمقابل کاربرد سموم وکودهای مهاجم شیمیایی زنده نخواهند ماند.

بکرزایی در زنبور عسل

مقدمه:

زنبورهای یک کندو شامل یک ملکه، چند صد زنبور نر ون چندین هزار زنبور کارگر می باشد. در تابستان و بهار که زنبورها فعالیت زیادی برای جمع آوری شیره دارند کندو ممکن است 5-7 کیلو زنبور داشته باشد و تعداد زنبورهای نر در این موقع زیادتر از هر موقع دیگر در کندو دیده  شوند. هر یک از این دو نوع زنبور وظیفه خاصی دارند ولی منظوری که یک کندو تعقیب می نماید عبارت از بقای نسل و یا دفاع و نگهداری کندو می باشد و نظر انفرادی در بین نیست و هیچکدام از آنها در نتیجه سعی انفرادی قادر نیستند که برای مدت طولانی زنده بمانند و بنابراین هدف آنها به طور دسته جمعی انجام می گیرد.

ملکه 
ملکه زنبور عسل بسادگی از کارگران و زنبور نر مشخص می شود. ملکه نسبتا درشت تر و درازتر از کارگران و درازتر از زنبوران نر است، ولی پهن تر از آنها نیست. از آنجا که شکم ملکه طویل و در سطح زیرین پهن است، طول بالهایش نسبت به بدن از بال کارگرها و زنبوران نر کوتاه تر است.

نیش ملکه کمی خمیده است و نسبت به نیش کارگر دارای دندانه های کمتری است و فقط برای از بین بردن ملکه های رقیب به کار می رود. حرکت ملکه در حالت عادی ملایم است ولی در مواقع احتیاج می تواند با سرعت حرکت کند. ملکه ای که جفتگیری کرده و در حالت تخم گذاری است روی شانه هایی قرار دارد که جوانترین نوزادان در آن زندگی می کنند. ملکه در این حالت، اغلب بوسیله عده ای محافظ احاطه شده است. سر محافظین اغلب به طرف ملکه می باشد. محافظان در این حالت، با شاخک های خود ملکه را آرایش می کنند و با دهان خود او را می لیسند یا غذا می دهند؛ بعلاوه مدفوعات وی را بیرون می برند.
امروزه کاملا واضح است تمام تخمهایی که در سلولها قرار دارد، بوسیله ملکه واحد کندو گذاشته می شود. این ملکه در جوانی در هوای آزاد با یک یا چند نر پشت سر هم جفتگیری و برای خود تا آخر عمر اسپرم ذخیره می کند. زنبورهای کارگر می توانند تعداد کمی تخم بگذارند ولی قادر به جفتگیری نیستند و معمولا در حالتی که ملکه کندو زنده است تخمگذاری برای آنها ممنوع است. نوزادانی که از تخم زنبوران کارگر بوجود می آیند به علت اینکه فکنده نیستند تبدیل به زنبورهای نر می شوند. چنین نرهایی معمولا از نرهای طبیعی که از ملکه بوجود می آیند، کوچکترند.

فصل پرورش نوزادان در شرایط آب و هوایی معتدل، به مقدار کم، از اواسط دیماه شروع شده مرتب توسعه می یابد؛ و اوایل اردیبهشت، به حداکثر خود می رسد. در صورتیکه شرایط اجازه دهد، فعالیت تولید مثل آنها، به همین وضع، تا اواخر خرداد ماه ادامه پیدا می کند و از آن به بعد رو به نقصان می گذارد. در ماههای آبان و آذر فعالیت زاد و ولد بکلی متوقف می گردد. نژادهای مختلف زنبورعسل از این حیث دارای خصوصیات متفاوت هستند. هنگامی که تولید مثل کلنی در حداکثر توسعه خود می باشد، یک ملکه ممکن است 1500 تا 2000 تخم در روز بگذارد.

اگر چه یک زنبور کارگر بتنهایی می تواند یکی دو هفته در قفس زنده بماند ولی هیچ زنبور کارگری مایل نیست که به حالت انفرادی زندگی کند و در اولین فرصت، به یک کلنی می پیوندد. زنبورهای کارگر اغلب بوسیله بو، ارتعاشات صوتی، دید و حرارت به هم جذب شده به صورت دسته در می آیند. زنبورهای یک کندو وقتی که فاقد ملکه نیز باشند از هم پراکنده نمی شوند و باز هم تقسیم کار در بین آنها حکمفرما می باشد. عده ای به صورت دسته جمعی در کندو می مانند و عده قلیلی برای آنها غذا می آورند.
با اینکه ملکه در بهم آمدن افراد یک کلنی تاثیر عمده ندارد ولی برای بقای کلنی نهایت ضرورت را دارد.

الف - پرورش ملکه:

در یک کلنی زنبور عسل، پرورش ملکه ممکن است به یکی از علل زیر صورت گیرد:

1)نشاندن ملکه جدید به جای ملکه ای که به علت نا معلوم معدوم شده است.

2)تعویض ملکه ای که پیر شده ولی هنوز مایل است فعالیت داشته باشد.

3)برای ازدیاد کلنی یا بچه بیرون کردن.

در هر یک از حالات فوق، کارگزاران موقعی اقدام به ساختن خانه ملکه و پرورش آن می کنند که ماده بخصوص جلوگیری کننده به آنها نرسد.

در حالت اول، چندین ملکه در خانه های اضطراری که با تغییر شکل خانه کارگران ساخته شده، پرورش داده می شوند. در این خانه ها اغلب یک لارو یا ندرتا یک تخم قرار دارد. چگونگی انتخاب این خانه ها و لاروها برای پرورش ملکه کاملا روشن نیست. در چنین خانه هایی، قسمت تحتانی سلول به خط وسط شانه موم منتهی می شود و بر عکس، خانه هایی که در شرایط عادی ساخته می شوند قسمت ضخیم سلول، بوسیله ساقه کوتاه مومی، به سطح یا لبه قاب چسبیده است. در این حالت، نوزاد بطرف پایین آویزان است.  در ابتدای ساختمان خانه اضطراری، سلول اصلی (سلول کارگر) بوسیله مایع بخصوصی که از غده زیر فکی کارگران ترشح می شود، انباشته شده، لارو داخل سلول اصلی در سطح آن شناور می شود. به این ترتیب، لارو وارد قسمت ویژه ای که برای پرورش ملکه ترتیب داده شده می گردد. لاروهایی که برای پرورش اضطراری ملکه انتخاب  می شوند اغلب دو روزه هستند ولی لاروهای سه روزه هم می توان یافت. معمولا کارگران کوشش می کنند که در پرورش اضطراری ملکه از لاروهای مسن تر استفاده کنند. تجربه ثابت کرده است، لاروهایی که از سه روز بیشتر عمر داشته باشند برای پرورش ملکه مناسب نیستند و در آنها نقایصی یافت می شود.

در صورتی که لارو انتخاب شده برای پرورش ملکه دو روزه باشد، در حدود 11 روز بعد، ملکه کامل از سلول خارج می شود و اگر شرایط هوایی مساعد باشد، در فاصله 10 روز بعد جفت گیری کرده خود را برای تخم گذاری آماده می کند. در این صورت، از وقتی که کندو ملکه ای را از دست می دهد تا هنگامی که ملکه تخمگذاری جانشین آن گردد حداقل سه هفته طول می کشد.

ملکه هایی که از لاروهای دو روزه یا کمتر به دست می آیند فرقی با ملکه معمولی که از طریق تخمگذاری مستقیم ملکه در خانه ملکه به دست می آیند ندارند. باید توجه داشت که در هر خانه ملکه بیش از یک بار ملکه پرورش داده نمی شود و پس از آن خانه منهدم می گردد. اندازه و شکل ظاهری سلولهای ملکه اغلب با هم تفاوت دارند. طول آنها در حدود 5/2 سانت است و قطرشان از قاعده به بعد تقلیل می یابد. و دهانه آن اغلب حدود یک سانتی متر است.

تعداد خانه های ملکه که در یک کلنی ساخته می شوند، کاملا متفاوت است و بستگی به نژاد و اندازه کلنی دارد. بطوری که اظهار می شود، نژادهای ایتالیایی و قفقازی کمتر از نژادهای دیگر برای بچه بیرون کردن خانه ملکه می سازند. کلنی های نژادهای قبرسی، سوری و مصری گفته می شود که گاهی تا صد عدد ملکه در هر دفعه پرورش می دهند. اینکه می گویند، تعداد ملکه های پرورش داده شده در حالت تعویض ملکه کمتر از حالتی است که زنبورها بچه می کند، تقریبا حقیقت به نظر می رسد. در حالتی که کلنی بخواهد ملکه عوض کند، عده ملکه های تازه از 2 تا 3 تجاوز نمی کند ولی در بعضی موارد به تعداد بیشتر نیز مشاهده شده است.

خانه های ملکه همگی در یک لحظه ساخته نمی شود و لاروهایی که برای پرورش انتخاب می شوند ممکن است همگی در یک سن نباشند. نکته جالب این که همیشه اولین ملکه که از خانه خود بیرون می آید به عنوان ملکه کندو انتخاب نمی شود و چه بسا که ملکه های بعدی این سمت را به عهده بگیرند.

ب - به وجود آمدن افراد کارگر یا ملکه:

  زنبورهای کارگر و ملکه همگی ماده اند و از تخمهایی که تلقیح شده اند پدید می آیند. تنها وجود خانه ملکه و غذای مخصوص است که موجب پرورش ملکه یا کارگر می گردد. این وضعیت به زنبورداران اجازه می دهد که با انتقال (پیوند) لارو یا تخمهایی که در خانه های کارگر وجود دارند و خانه هایی که مصنوعا برای ملکه می سازند و در کندوهای بدون ملکه قرار می دهند، ملکه های زیادی پرورش دهند. در این صورت، واضح است که اختلاف بین ملکه و کارگر ژنتیکی نیست بلکه بسته به طرز پرورش و تغذیه است. سالها قبل ( درحدود 1888) پلانتا متذکر شد که زنبورهای پرستار، برای تغذیه نوزادان ملکه منحصرا از ترشحات دهان خود استفاده می کنند و حال آنکه در مورد نوزادان کارگر، پس از روز سوم، مقدار زیادی عسل به غذای آنها می افزایند. مواد مترشحه بزاقی محتوی مقدار نسبتا زیاد پروتئین و اسیدهای چرب از نوع اسید 10- هیدروکسی دسنوئیک می باشد که بوسیله غدد زیر فکی ترشح می شود.

متاسفانه تجزیه مواد غذایی که برای تغذیه لاروهای ملکه یا کارگران در سه روز اول به کار می رود بوسیله متخصصین مختلف نتایج متفاوتی داده است. به همین دلیل هیداک نتیجه گرفته است که مواد تشکیل دهنده غذای لاروی اغلب متغییر است.

اختلاف بین ملکه و کارگر در اختلاف مواد تشکیل دهنده غذای لارو نیست بلکه به علت تفاوت در میزان مصرف آن بوسیله لارهای ملکه می باشد. هیداک متذکر می شود که تمام لاروها در سه روز اول زندگی خود، به مقدار مساوی و به حد وفور از غذای لاروی بهرمند می شوند ولی از روز سوم به بعد، لاروهایی که برای ملکه شدن پرورش داده می شوند به همان ترتیب سابق، تغذیه می شوند و حال آنکه از میزان جیره غذایی لاروهای کارگر به مقدار معتنابهی کسر می شود. در این صورت، سرعت رشد آنها در سه روز اول مساوی است ولی از آن به بعد، لاروهای ملکه بسرعت رشد می کنند و نشو و نمای لاروهای کارگر کند می شود. کثرت مواد غذایی برای ملکه چنان است که حتی بعد از بسته شدن خانه هنوز مدتی از آن استفاده می کند؛ در حالی که لاروهای کارگر بعد از بسته شدن سلولها اصلا غذایی در خانه ندارند و یا مقدار آن بسیار ناچیز است. در اثر نبودن غذای کافی، تخمدانها در مرحله لاروی بدون رشد می مانند و در نتیجه هرمونهایی که باید از آن ترشح شده موجب صفات ثانوی ملکه می گردند، هرگز ترشح نمی گردند.

ج - ملکه باکره:

وقتی که لارو ملکه به رشد کافی رسید، زنبوران کارگر خانه آنها را با ورقه نازکی موم می بندند. وقتی لارو غذای خود را به اتمام رسانید، بوسیله رشته های ابریشمی که از غده های سینه ای  ترشح می شود پیله نازکی در داخل سلول خود می سازد و در حالتی که سرش پایین است به خواب یا به حالت استراحت می رود. سپس تبدیل به شفیره شده، بعد به حشره بالغ مبدل می گردد. وقتی ملکه می خواهد خارج گردد ابتدا بوسیله آرواره های خود، پیله و پوشش مومی سلول خود را قطع می کند بطوریکه بتواند از سلول خارج گردد. وقتی خارج شد سلول و بقایای آن فورا بوسیله زنبوران کارگر تمیز می گردد. زمانیکه کلنی آماده بچه دادن باشد، معمولا زنبورهای کارگر برای مدتی مانع خارج شدن ملکه جوان از سلول می گردند(این مدت ممکن است چند ساعت و حتی یک روز باشد) و او را از روزنه ای که در قسمت خارجی سلول تعبیه کرده بود تغذیه می کنند. هنگامی که ملکه مادر بوسیله عده ای از زنبوران از کندو خارج شد، یا اینکه ملکه باکره دیگری که قبلا اجازه خروج یافته است با عده ای بیرون آمد، به این ملکه اجازه می دهند که خارج شود و دسته دیگری از زنبوران را با خود ببرد. این عمل ممکن است چندین بار تکرار گردد و سپس در صورتیکه ملکه مادر هنوز در کندو مانده باشد، معمولا ملکه تازه با او به جنگ پرداخته پس از نابود کردن آن، خود به اداره کندو می پردازد.

معمولا وقتی یک کلنی آماده بچه کردن نیست، اولین ملکه باکره ای که به حالت بلوغ می رسد اجازه خروج از سلول را پیدا می کند. وقتی از سلول خارج شد ابتدا متوجه سلولهایی می شود که در آنها عسل ذخیره شده و مدت دو تا سه روز فقط تغذیه می کند. در این مدت، کارگرانکمتر به او توجه دارند و بندرت دورش جمع می شوند(اگر چه گاهی اوقات دیده شده که عده کمی کارگر در اطراف ملکه جمع می شوند). چند ساعت بعد از خروج، معمولا ملکه در صدد از بین بردن ملکه موجود در کندو و ملکه های دیگری که قبلا از سلولهای خود خارج شده اند و شفیره هایی که حتی از سلول خارج نگردیده اند بر میآید. گاهی ملکه جوان توجهی به مادر خود ندارد و در صدد منازعه با وی بر نمی آید و چند روزی در کنار هم با هم زندگی می کنند و حال آنکه وقتی دو ملکه باکره به هم برخورد می کنند شروع به جنگ می کنند و آنقدر می جنگند تا یکی کشته شود. گاهی نیز ملکه باکره اقدام به حمله به سلولهای ملکه می کند و آنها را قبل از آنکه به رشد کامل برسند نابود می کند. در این حالت، ابتدا به سلولی که بسته شده حمله می کند.
ملکه باکره وقتی که تقریبا 3-5 روزه است، قبل از پروازهای مخصوص جفتگیری یا نو پتال پروازهای اکتشافیدر اطراف کندو می نماید. پروازهای قبل از جفت گیری یا پری نو پتال . جفتگیری معمولا در گرمترین اوقات روز صورت می گیرد. گاهی ملکه بعد از چند دقیقه جفتگیری کرده به کندو بر می گردد. ولی اکثر موارد، مدتی که در خارج از کندو می گذراند از 10 تا 30 دقیقه طول می کشد.

ملکه بعد از جفتگیری به فاصله 2 تا 3 روز شروع به تخم ریزی می کند. عقیده عمومی بر این استکه از این تاریخ به بعد، ملکه زنبورعسل هرگز جفتگیری نمی کند و از کندو نیز خارج نمی شود مگر اینکه همراه با عده ای زنبور کارگر کندوی خود را به منظور تشکیل کلنی جدید ترک نماید. سنی که ملکه در آن جفتگیری می کند بستگی به شرایط آب و هوایی دارد؛ و بعضا مربوط به نژاد زنبور نیز می باشد؛ ولی به نظر می رسد که در فاصله روز ششم تا دهم ملکه جفتگیری می کند.

مشاهده جفتگیری که مطمئنا در آسمان انجام می گیرد خیلی کم صورت گرفته است. بنابر گزارشی که در این خصوص در دست است، زنبورهای نر در آسمان بسرعت در اطراف ملکه پرواز می کنند و هر یک کوشش دارند که خود را به او برسانند. این پرواز دسته جمعی مدتی به طور زیگزاگ ادامه دارد. زنبور نری که موفق به جفتگیری می شود آلت تناسلی و قسمتی از اعضای مربوط را از دست داده و می میرد و گاهی اوقات وقتی ملکه وارد کندو می شود این قسمت از بدن زنبور نر به انتهای شکمش چسبیده است.

در مدت کوتاهی که عمل جفتگیری انجام می گیرد، اسپرم نر به واژن ملکه وارد می شود. برای جلوگیری از خروج و ریزش اسپرم از واژن، حشره نر بلافاصله دهانه خروجی واژن را با ماده ژلاتینی مخصوص مسدود می کند. اسپرماتوزوئیدها سپس به سمت کیسه اسپرم شناور و در آن متمرکز می شوند. در کیسه اسپرم، اسپرماتوزوئیدها بطور منظم، پهلوی هم و تقریبا بدون حرکت قرار می گیرند. آخرین مطالعات نشان می دهد ملکه معمولا قبل از اینکه شروع به تخم گذاری کند، چندین بار جفتگیری کرده به اندازه کافی برای آینده خود اسپرم ذخیره می کند.

د - تخمگذاری:

 کمی بعد از اینکه ملکه جفتگیری کرد، توجه کارگران نسبت به ملکه بیشتر می شود.  درهر جا که ملکه قرار گیرد حلقه ای از کارگران که اعضای آن مرتب تغییر می کند، تشکیل می گردد. زنبورهای کارگر جوان اقدام به تغذیه ملکه می کنند و بدن او را به وسیله شاخک های خود لمس نموده با دهان می لیسند تا مواد مترشحه ملکه را دریافت کرده بین سایر زنبورها تقسیم کنند. این کارگران همچنین مواد دفعی و تخمهایی را که ملکه می گذترد جابجا می نمایند. ملکه هنگام تخمگذاری در روی شانه ها، روی قاعده مشخصی حرکت می کند.ابتدا سر خود را وارد تک تک سلولها نموده آنها را آزمایش می کند و سپس تخمی در آن قرار می دهد. برای این منظور، شکم خود را خم کرده انتهای آن را داخل سلول می کند.
در زمستان و اوایل بهار، معمولا ملکه تخمهای خود را در سلولهای مرکزشان قرار می دهد. وقتی ملکه به سن دو تا سه سالگی می رسد، مقدار تخم آن بشدت تقلیل می یابد و حتی تخمهایی که می گذارد، ممکن است تلقیح شده نباشد. در این صورت، زنبورهاینر حاصل می شوند. چنین ملکه ای بزودی بوسیله کارگران نابود خواهد شد ولی در صورتی که ملکه جوان جایگزین آن نشود، ملکه پیر در بین 3 تا 4 سالگی در اثر پیری می میرد. در شرایط استثنایی، یک ملکه ممکن است تا هفت سال هم زنده بماند.

ه - تولید مثل به طریق بکرزایی: در گذشته چنین تصور می شد که تخم حشرات و سایر حیوانات فقط در صورتی تفریخ می شود که فکنده شده باشند. اگر چه این عقیده در مورد خیلی از جانوران صادق است ولی کلیت ندارد و هستند جانورانی که ممکن است تخم آنها، بدون انکه فکنده شود، نشو و نما پیدا کند. این طریق تولید مثل را بکر زایی می گویند. در زنبور عسل تخمهای فکنده نشده تولید افراد نر می کند.

این که یک ملکه چگونه می تواند به اختیار خود تخم تلقیح شده یا نشده بگذارد، مربوط به وجود کیسه ذخیره اسپرم است. این کیسه کروی شکل انبار اسپرماتوزئیدهاست و بوسله لوله باریکی به زهدان ارتباط دارد. این لوله باریک مجرای اسپرم نام دارد. قسمتی از این لوله که معبر اسپرماتوزئید است، عمل تلمبه تحت کنترل را، در خالی کردن اسپرماتوزئید، انجام می دهد. بدین ترتیب که ملکه بوسیله آن قادر است مانع خروج اسپرم شده یا اراده به خارج کردن اسپرماتوزوئید و هدایت آن به داخل زهدان نماید و تخمهای در حال خروج از زهدان را تلقیح نماید.

معمولا یک یا دو اسپرماتوزوئید از سوراخ میکروپیل وارد تخم می گردد.
و - دیدن ملکه: بعضی از مربیان وقت زیادی برای جستجوی ملکه صرف می نمایند ولی بهتر است بجای این کار اطلاع حاصل کنند که ملکه خوب کار می کند یا خیر. اگر در کندو به مقدار کافی نسل زنبور در مراحل مختلف دیده شود که در قابها بطور منظم برقرار شده اند، نشان می دهد که فعالیت ملکه رضایت بخش می باشد. بنابراین، احتیاجی نیست که تمام کندو بازرسی شود و امتحان یکی دو قاب نسل کافی است. ولی اگر حتما لازم باشد که ملکه دیده شود باید کندو را با آرامش کامل باز نمود و حتی الامکان کمتر دود داد و اگر کندو دو طبقه و نسل در هر دو طبقه وجود دارد باید طبقه بالا را برداشت و آن را روی سرپوش کندو قرار داد و به آزمایش طبقه بالا پرداخت؛ یعنی قاب مجاور جدار را خارج و به بدنه کندو در خارج تکیه داد تا جا برای حرکت قابهای دیگر فراهم گردد. سپس قابهای دیگر را، یکی بعد از دیگری، امتحان نمود.

هر قابی که خارج می شود باید یک نگاه سطحی، در داخل کندو و در روی قاب بعدی انداخت تا اگر ملکه واضح باشد دیده شود. و باید هر قاب را که خارج شده است با دقت معاینه کرد؛ مخصوصا قابهایی که دارای تخم می باشد. زیرا معلوم می کند که ملکه باید روی این نوع قاب باشد، و اگر در قابهای این طبقه تخم و لارو جوان دیده نشود، باید حدس زد که ملکه در طبقه دیگر کندو است و باید قابهای طبقه مزبور را نیز با دقت بررسی کرد. اگر کندو در این موقع تکان داده شود یا دود زیادی به کار برود، ممکن است ملکه خود را مخفی کند؛ حتی ممکن است در جدار طرفی کندو یا روی تخته کف زیر قابها برود که در این صورت پیدا کردن آن مشکل است.

عملیاتی که روی ملکه انجام می گیرد:

این عملیات قطع بال یا علامتگذاری است. برای این کار باید ملکه را گرفت و چون کار مهمی است و باید با دقت کامل صورت گیرد، بهتر است ابتدا در روی زنبورهای نر آزمایش کرد و پس از ورزیده شدن، در مورد ملکه اجرا کرد.

باید با ملایمت بالهای ملکه را گرفته آن را از روی قاب بلند کرد؛ و نباید در این موقع به شکم آن فشار وارد شود. بعد از گرفتن باید آن را به دست دیگر بطوریکه اقلا دو پای یک طرف آن بین انگشت شست و سبابه گرفته باشد منتقل نمود و از آوردن فشار زیاد خودداری کرد. در این حالت، باید بالهای آن آزاد باشد. معمولا ملکه نیش نمی زند و در این صورت، می توان یک بال آن را قیچی کرد و یا با مرکب مخصوص، پشتش را علامتگذاری نمود. برای چیدن بال، باید قیچی مرتبی به کار برد و نصف طول بال را برید و نباید بیشتر قطع شود. و دقت شود که پاها در این موقع قطع نشوند. بعضی مربیان بال ملکه را در یکسال از طرف راست و در سال دیگر از طرف چپ قطع می کنند و از روی آن سن ملکه مشخص می گردد و علامتگذاری معمولا با رنگ زرد در بالای پشت یا در قسمت سینه انجام می گیرد. در زنبورهای تیره بسرعت ملکه مشخص می گردد و این رنگ زود خشک شود. معمولا لاک ناخن یا رنگهایی نظیر آن را می توان بکار برد. ملکه را می توان داخل قفسه ملکه هدایت نمود بدون آنکه گرفته شود. این عمل را با قرار دادن دهانه باز جعبه در جلو ملکه و قرار دادن انگشت شست و سبابه در طرف دیگر آن انجام می دهند. ملکه بعد از اینکه چند روز در قفس نگاهداری شود، کوچکتر از میزان معین در موقع تخمگذاری و سبکتر است و بنابراین اگر آزاد گذارده شود بسهولت پرواز کرده، گم خواهد شد.

ز - وارد کردن ملکه تازه به کندو: این عمل بمنظور تعویض ملکه صورت می گیرد. در این روش، مربیان ملکه لازم را از موسسات تربیت ملکه خریداری و از آن استفاده می کنند. می توان تعویض ملکه را در هر موقع سال عملی نمود ولی اغلب آن را در اواخر دوره عسل کلی و یا در اوایل بهار انجام می دهند و معمولا در بهار، هنگام جلوگیری از بچه دادن، به این کار اقدام می کنند. در هر صورت، برای شروع به این کار، باید نصف روز یا چند ساعت قبل از آن که ملکه جدید وارد شود، ملکه سابق را بگیرند و بیرون کنند؛ یعنی کندو را ((یتیم)) نمایند و این عمل بدین جهت صورت می گیرد که زنبوران به وضعیت غیر عادی و فقدان ملکه پی برده ملکه جدید را به آسانی بپذیرند. باید در موقع تعویض ملکه، اثری از حجرات ملکه در کندو نباشد؛ و اگر وجود دارد از بین برده شود. گاهی نیز گرفتن ملکه سابق و وارد کردن ملکه جدید را با هم انجام می دهند. ملکه سابق که گرفته شده، اگر زنده است، باید آن را در قفس ملکه نهاد و در کندوی دیگر بالای صفحه جدا کننده ملکه قرار داد تا ملکه جدید شروع به تخمگذاری نماید. چنانچه زنبورها ملکه جدید را از بین ببرند، می توان ملکه قدیم را موقتا به کند برگرداند تا بعدا ملکه دیگری فراهم کرد.

اغلب این کار را به کمک قفسه ملکه صورت می دهند؛ و قفس ملکه به صورتهای مختلف ساخته می شود و معمولا جعبه کوچکی است که یک یا دو طرف آن، توری سیمی و دهانه آن باز می باشد و ملکه در آن قفس نگهداری می شود. دهانه باز قفس را با ورقه ای از قند می پوشانند؛ و اگر کندو قوی باشد روی قسمتی از آن، قند و کاغذ می چسبانند و اگر کندو ضعیف باشد به همین ترتیب، بدون کاغذ، در حالی که ملکه در داخل آن قرار دارد آن را در بالای قسمت قابهای تربیت نسل می گذارند بطوری که طرف سیمی آن به طرف پایین و بین فاصله قابها واقع باشد. در این صورت، زنبورهای کندو از فواصل توری سیمی، ملکه را تغذیه خواهند نمود و با آن آشنا می شوند و در عین حال ملکه بوی کندو را به خود می گیرند و همچنین زنبورها شروع به خوردن ورقه قند دهانه قفس نموده، از سوراخ مزبور ملکه را آزاد می نمایند.
بعد از قرار دادن جعبه ملکه نباید برای مدت یک هفته کندو را باز و ملکه را ناراحت کرد. اگر قبل از شروع تخمگذاری کندو را باز کنند، اغلب اتفاق می افتد که زنبورها ملکه را بکشند.

منابع:

  1- جانور شناسی عمومی جلد 3 – طلعت حبیبی

  2- مقدمه ای بر ژنتیک پایه – سنجش تکمیلی

  3- ژنتیک ومسائل آن- ترجمه دکتر هوشنگ خاوری

  4- دانش زیست شناسی جلد 2- ترجمه حمیده علمی غروی و حسین فر

وضعیت تالاسمی در خوزستان

مقدمه:

تالاسمی یک کلمه یونانی می‌باشد و از دو کلمه ThalaSSa به معنی دریا و   Emia یعنی خون تشکیل شده است و اصطلاحاً ‌آن را بیماری خون دریا می‌گویند.

تالاسمی برای اولین بار توسط کولی و لی ( ( Cooley & Lee  در سال 1925 در چند کودک ایتالیای  با کم خونی شدید ، بزرگی طحال و کبد ، تغییر رنگ پوست و تغییرات استخوانی شرح داده شد

شناسایی ناقلین بیماری تالاسمی و مشاوره ژنتیکی قبل از ازدواج گامی مهم در کاهش تولد نوزادان مبتلا به نوع شدید

تالاسمی است.

بیماری تالاسمی بعنوان یک معضل بهداشتی، سلامت مردم را تهدید کرده و هرساله بخش عظیمی از بودجه سلامت کشور را به خود اختصاص می‌دهد، با توجه به سیاست وزارت بهداشت در زمینه تامین، حفظ و ارتقاء سطح سلامت جامعه و همچنین با توجه به امکانات موجود و نیز مصوبه هیات وزیران درخصوص اجباری کردن آزمایش‌های تالاسمی، طرح پیشگیری از بروز موارد جدید بتا تالاسمی ماژور با استراتژی غربالگری تالاسمی در داوطلبین ازدواج از ابتدای سال 1376 در کل ایران به اجرا درآمده است.

بدیهی است که آنچه باعث موفقیت این برنامه می‌شود علاوه بر دانش و دقت برنامه ریزان، به آگاهی افراد جامعه نسبت به بیماری ها و وضعیت هر فرد نیز بستگی دارد.

با توجه به این مهم که کشور ما جمعیتی جوان، خلاق، دارای اشتیاق به سازندگی، گرایش به بازسازی، نوسازی، نوآوری، تحقیق و تمایل به پاسخ به نیاز امروز خود و سایرین دارد. در این مطالب سعی شده بیماری تالاسمی، راههای پیشگیری، آشنایی با خدمات مراکز مشاوره ویژه تالاسمی، مراکز تشخیص قبل از تولد و در نهایت پیشگیری از تولد کودکان مبتلا به تالاسمی به شما نسل جوان معرفی شود.

مگر نه این که اگر دو فرد ناآگاهانه به سمت پرتگاهی به عمق تباهی یک انسان روانه باشند و ما در حال نگریستن آنها، اگر تلاش برای نجات آن‌ها نکنیم خیانت و گناه بزرگی را مرتکب شده‌ایم. به تحقیق که غفلت، مساوی است با گناهی نابخشودنی.

چکیده:

بیماری تالاسمی یکی از شایع‌ترین اختلالات و بیماری های خونی است که بدلیل نقص در ساخت زنجیره هموگلوبین بوجود می‌آید و بصورت ارثی از والدین به فرزندان منتقل می‌شود.

برای جبران کمبود یا فقدان هموگلوبین سالم، به بیماران مبتلا به تالاسمی مکرراً خون تزریق می‌گردد. بدن نیز جهت جبران این کمبود فعالیت سیستم خون سازی خود را در سر استخوان های بلند مثل استخوان ران و همچنین استخوان های پهن مثل استخوانهای سر و صورت افزایش داده که این خود موجب تغییر شکل و بزرگ شدن استخوان های فوق و در نتیجه تغییر شکل ظاهری افراد می‌گردد.

در اثر تزریق مداوم خون، آهن در بدن این بیماران تجمع نموده و موجب تخریب بافت ها و ارگان‌های داخلی آنها می‌شود قلب، کبد، لوزالمعده و غدد جنسی در این بیماران بیشترین آسیب ناشی از تجمع آهن را متحمل می‌شوند. بمنظور جلوگیری از تخریب بافت‌ها، این بیماران از داروهای دفع کننده آهن (دسفرال) استفاده می‌کنند. این دارو به مدت کوتاهی در بدن باقی می‌ماند. به همین دلیل بیماران تالاسمی ناچارند دارو را به وسیله پمپ‌های مخصوص به آهستگی تزریق نمایند که این روش درمانی بسیار رنج آور است.

با پیشرفت علم، امروزه سیمای تالاسمی تغییر نموده، بطوریکه فراهم آمدن امکانات درمانی مطابق با استانداردهای جهانی و دستیابی به خون سالم و کافی برای همه بیماران تالاسمی و عدم تولد بیمار تالاسمی در کشور دو هدف عمده‌ای است که همه افراد و سازمان‌های درگیر در این بیماری به آنها می‌اندیشند و برای دستیابی به آن تلاش می‌کنند.

تالاسمی یک واژه یونانی ومرکب از دو واژه‌ی تالاسا به معنی دریا و امیا به معنی خون است. اولین بار در سال 1925 میلادی دو دانشمندان بنامهای کولی و لی نوعی کم خونی گزارش کردند که با بزرگی طحال و تغییرات استخوانی همراه بود و به دلیل شیوع زیاد این بیماری در اطراف مدیترانه تالاسمی نامگذاری شد.

این بیماری در مناطق مختلف کشور ممکن است به نامهای تالاسمی ماژور، کولیز، خون سوزی و ... شناخته شده باشد.

بیماری تالاسمی در همه نژادها دیده می‌شود ومیزان شیوع آن در مرد و زن یکسان است. در کشور ما 50 درصد مبتلایان به تالاسمی، متولدین ازدواج‌های فامیلی هستند.

با این حال تالاسمی در ازدواج‌های غیرفامیلی نیز بروز می‌کند؛ به نحوی که در حال حاضر 50 درصد مبتلایان به تالاسمی در ایران حاصل ازدواج‌های غیرفامیلی بوده و تنها در گذشته سابقه این بیماری در خانواده‌شان دیده شده است.

    وضعیت بیماری تالاسمی در ایران و جهان

این بیماری در سراسر جهان و در همۀ نژادها دیده می‌شود، ولی شیوع آن در نواحی مدیترانه (ایتالیا، یونان، قبرس و جزیره سیسیل)، خاورمیانه (ایران، ترکیه و سوریه)، آسیا (هندوستان و پاکستان و ناحیۀ جنوب شرقی) بیشتر بوده و از جنوب غربی اروپا تا خاور دور امتداد و در نواحی وسیعی از آفریقای مرکزی نیز دیده می شود.

پراکندگی این بیماری در تمام نقاط کشور ما یکسان نیست، شیوع تالاسمی در ایران برحسب منطقه جغرافیایی متفاوت است.

ابتدا تصور می شد تالاسمی یک بیماری محدود به نواحی مدیترانه است ولی اکنون مشخص شده این بیماری به طور گسترده در سراسر جهان اتفاق می افتد . این بیماری در جنوب اروپا از پرتقال تا اسپانیا ، ایتالیا و یونان ، در تعدادی از کشورهای اروپای مرکزی و بخشهایی از شوروی سابق شناسایی شده است.

 هم چنین در خاورمیانه ، در کشورهای ایران ، پاکستان ، هندوستان ، بنگلادش ، تایلند ، مالزی ،اندونزی و جنوب چین و نیز کشورهای واقع در امتداد سواحل شمالی آفریقا و آمریکای جنوبی وجود دارد . این بیماری به ویژه در مناطقی که بیماری مالاریا شیوع داشته یا اکنون وجود دارد بیشتر دیده می شود .گفته میشود در نواحی که بیماری مالاریا به صورت اپیدمی ظهور کرده ، در انسان ها یک تطابق کوچک ژنتیکی به وجود آمده که نسبت به افراد دیگر امتیازی محسوب می شود ، به این ترتیب که در پی این تغییر ژنتیکی ، در محیط سلولهای قرمز تحولاتی صورت گرفت که میکرب مالاریا نتواند به بقا و تکثیر خود ادامه دهد .

  این تطابق ، منجر به ایجاد خصیصه تالاسمی ماژور و مینور شده است .

 حدود %1/5 جمعیت جهان ، یعنی 80 تا 90 میلیون نفر ناقل تالاسمی ماژور هستند و سالیانه 60 هزار کودک مبتلا به تالاسمی ( اکثرأ در کشورهای در حال توسعه ) به دنیا میاید.

جای تردید نیست که این تخمین ها ، کمتر از رقم واقعی اند.

 هنوز اطلاعات دقیقی درباره میزان ناقلین ( فراوانی ژن ها ) در بسیاری از گروه های جمعیتی ، به ویژه در نقاطی که انتظار می رود تعداد مبتلایان زیاد باشد در دست نیست به هر حال طبق مدارک فدراسیون بین المللی تالاسمی ، در حال حاضر در سراسر جهان 200 هزار بیمار مبتلا به تالاسمی ماژور زندگی می کنند و برای درمان ثبت نام کرده اند .

 این واقعیت تلخ نیز وجود دارد که غالب کودکان مبتلا در کشورهای در حال توسعه ، بدون آن که بیماری آنان تشخیص داده شود از میان میروند ، با تشخیص نادرست درمان ناصحیح به آنان ارائه می شود یا کلا درمانی به آنان ارائه نمی شود .

در نواحی حاشیه‌ی دریای خزر (استانهای گیلان، مازندران و گلستان) نواحی حاشیه خلیج فارس و دریای عمان (بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان)، خوزستان، فارس و جنوب کرمان از سایر نقاط کشور شایعتر است.

در حال حاضر حدود 2 تا 3 میلیون نفر ناقل تالاسمی و بیش از 20 هزار نفر بیمار مبتلا به تالاسمی ماژور در ایران وجود دارد و سالانه حدود 800 نفر به جمعیت بیماران تالاسمی ماژور کشور ما افزوده می‌شود.

شیوع تالاسمی در ایران 5% می‌باشد و استان سیستان و بلوچستان رتبه هفتم کشوری را به خود اختصاص داده است.

   در استان فارس فراوانی تالاسمی خفیف نزدیک به 7% است یعنی از هر 100 نفر 7 نفر تالاسمی هستند که با انجام یک آزمایش ساده خون مشخص می‌شود

انواع تالاسمی:

1- نوع خفیف تالاسمی: ناقل تالاسمی= تالاسمی مینور

2-  نوع شدید تالاسمی = تالاسمی = تالاسمی ماژور

نوع خفیف تالاسمی:

   افرادی که ناقل تالاسمی هستند بیمار نیستند و نیاز به تزریق خون ندارند.

 نوع خفیف تالاسمی یک بیماری نیست بلکه یک صفت و خصوصیت به شمار می‌آید که تاثیری روی سلامتی افراد ندارد فقط به هنگام ازدواج باید مراقب باشند و با فرد غیرناقل ازدواج نمایند.  نکته مهم این است که بایستی افراد ناقل تالاسمی با انجام آزمایش خون شناسایی گردیده و از آنان خواسته شود با هم ازدواج نکنند.

نوع شدیدتالاسمی:

  وقتی پدر و مادر هر دو ناقل تالاسمی باشند احتمال تولد فرزند مبتلا به تالاسمی شدید وجود دارد.
   تالاسمی شدید اختلال خونی بسیار جدی می‌باشد که به صورت یک بیماری خطرناک در دوران کودکی ظاهر میشود .

   این ثمره تلخ حاصل زندگی یک زوج جوان می باشد که ناآگاهانه و بدون انجام آزمایش ازدواج نموده‌اند و به عبارتی دیگر با انجام آزمایش خون قبل از ازدواج امکان پیشگیری از تولد فرزند مبتلا به تالاسمی شدید می‌باشد.

علائم تالاسمی خفیف:

  علامتی ندارد و تنها با آزمایش خون مشخص می‌شود.

 علائم تالاسمی شدید:

 کودکان مبتلا به بیماری تالاسمی، در هنگام تولد کاملاً سالم بنظر می‌رسند ولی بتدریج با افزایش سن علایم آشکار می‌گردد.

در این بیماران در سه ماهه اول زندگی علائمی مشاهده نمی‌شود ولی در فاصله 3 تا 18 ماهگی علائمی مانند کم‌خونی شدید،لاغری، رنگ پریدگی، بی‌اشتهایی، اختلال در خواب،‌ تهوع و…
   بزرگی شکم و تغییر قیافه در این کودکان معصوم و بی‌گناه ظاهر میشود.

  ضمناً‌ با توجه به اینکه مغز استخوان قادر به تولید گلبول قرمز و هموگلوبولین (ماده پروتئینی که در گلبولهای قرمز وجود دارد و قرمزی رنگ خون را باعث می‌شود) نمی‌باشد، به علت عمل جبرانی خونسازی مغز استخوان، تغییر شکل در چهره و فک بالایی و پیشانی بیمار بیشتر مشهود می‌گردد.

   با انجام آزمایشات لازم قبل از هر نوع تصمیم‌گیری در امر ازدواج و ممانعت از ازدواج ناقلین ژن تالاسمی با یکدیگر از بروز موارد جدید تالاسمی ماژور (کم‌خونی شدید) جلوگیری کنیم.

انواع مهم بتا تالاسمی:

1-      بتا تالاسمی مینور (تالاسمی خفیف).

2-      بتا تالاسمی ماژور (تالاسمی شدید).

بتا تالاسمی مینور (سالم ناقل):

اگر فردی یک ژن سالم را از یکی از والدین و یک ژن نا سالم را از والد دیگر به ارث ببرد، سالم ناقل (مینور) خواهد بود. این فرد بیمار نیست وزندگی عادی خواهد داشت چون حداقل یک ژن سالم دارد و این نوع تالاسمی تنها با آزمایش خون مشخص می‌شود. تنها نکته‌ای که لازم است این افراد رعایت کنند  بسیار مهم است توجه به این مسئله در زمان ازدواج است که باید آزمایش‌های زمان ازدواج را به دقت انجام دهند.

تالاسمی مینور هرگز به تالاسمی ماژور تبدیل نمی‌شود.

بتا تالاسمی ماژور (بیماری تالاسمی):

به علت حذف یا جهش در هر دو ژن سازنده زنجیره بتا ایجاد می‌شود و به این ترتیب یا هیچ زنجیره بتایی ساخته نخواهد شد و یا این که مقدار آن بسیار کم خواهد بود. در نتیجه بدن کمبود این زنجیره‌ها را با ساخت زنجیره‌های پروتئینی آلفا جبران می‌کند که این زنجیره‌های آلفای اضافی برای گلبول‌های قرمز بدن سمی است و رسوب آن روی سلول‌های گلبول قرمز سبب تخریب گلبول‌های قرمز در خون و مغز استخوان شده و در نتیجه زنجیره‌های پروتئینی آلفا در مغز استخوان رسوب می‌کنند. از سوی دیگر به دلیل خون‌سازی غیر موثر در بدن، مراکز خون‌ساز در خارج از مغز استخوان مانند کبد و طحال فرد بیمار شروع به خون‌سازی کرده و به تدریج این اندام ها بزرگ‌تر می‌شوند.

تشخیص بیماری تالاسمی:

تشخیص بیماری تالاسمی براساس انجام یک آزمایش خون ساده با هزینه اندک امکان پذیر می‌باشد.

هزینه غربالگری برای هرفرد 50000 ریال است در حالی که هزینه ی نگهداری بیماران تالاسمی (1000000000 ریال برای 15 سال زندگی هر بیمار) می‌باشد

راه های درمان تالاسمی و راه های پیشگیری ازآن:

درمان تالاسمی:

1-      تزریق خون (درمان کمکی).

2-      پیوند مغز استخوان (درمان اصلی).

تزریق خون:

در حال حاضر، درمان متداول تالاسمی، تزریق مکرر خون و داروهای دفع کننده آهن اضافی در اندام های بدن از جمله کبد است. این روش درمانی علاوه بر مشکلاتی که به همراه دارد، نیاز به کنترل دقیق دارد.

یکی دیگر از مشکلاتی که بیماران تالاسمی را تهدید می‌کند، خطر ابتلاء آنها به عفونت هایی است که از طریق خون منتقل می‌شوند.

پیوند مغز استخوان:

یکی از روشهای جایگزین و مناسب که امروزه به جای تزریق خون استفاده می‌شود، پیوند مغز استخوان از فرد سالم به بیمار مبتلا به تالاسمی است. در این روش بعد از شناسایی دهندۀ مناسب برای پیوند، مغز استخوان فرد مبتلا به تالاسمی توسط داروهای مهارکنندۀ سلول های مغز استخوان نابود شده و مغز استخوان سالم فرد دهنده جایگزین آن می‌شود تا خون‌سازی طبیعی صورت گیرد.

بطور کلی شانس بقای بیماران بعد از پیوند حدود 90 – 80% بوده و شانس عود بیماری 15 – 10% است. علیرغم پیشرفتهای پزشکی هنوز هم شاهد مرگ بیماران در سنین 15 – 13 سالگی می‌باشیم.

راههای پیشگیری از بروز بتا تالاسمی ماژور:

امروزه زوج‌های ناقلی که خطر داشتن فرزند مبتلا به بیماری بتا تالاسمی ماژور آنها را تهدید می کند، راه‌های متعددی در پیش رو دارند:

1-      ازدواج نکردن دو فرد سالم ناقل با یکدیگر.

2-      چنانچه دو فرد سالم ناقل با هم ازدواج کنند موارد زیر توصیه می‌شود:

-          خودداری از بچه‌دار شدن.

-          انتخاب فرزند خوانده.

-          استفاده از خدمات تشخیص قبل از تولد.

تشخیص پیش از تولد:

خدمات تشخیص پیش از تولد این امکان را برای زوج‌های سالم ناقل (مینور) فراهم ساخته، تا درخصوص سلامت یا ابتلاء به بیماری تالاسمی (ماژور) فرزند خود در دورۀ جنینی مطلع شوند.

اساس تشخیص قبل از تولد بر پایۀ انجام دومرحلۀ مقدماتی و تکمیلی است:

مرحله مقدماتی:

بررسی وضعیت ژنتیک زوج‌های ناقل تالاسمی برای تعیین نوع نقص ژن در هریک از زوج ها قبل از بارداری، در مرحله مقدماتی انجام می‌شود.

برای تشخیص قطعی در انجام آزمایش‌های تشخیص قبل از تولد گاهی لازم است تعدادی از خویشاوندان (والدین، برادران، خواهران، عمه، خاله، عمو و دایی) مورد بررسی قرار گیرند که مستلزم صرف وقت، حوصلۀ کافی و بضاعت مالی است.

بهترین زمان برای انجام آزمایش های مرحلۀ مقدماتی، قبل از بارداری است.

مرحله تکمیلی:

بررسی وضعیت ژنتیک جنین و تشخیص قطعی ابتلاء یا سالم بودن جنین است.

آزمایش های مرحله تکمیلی بعد از بارداری در هفتۀ 10 بارداری (در اوایل سه ماهگی) با نمونه‌برداری از جنین انجام می‌شود. در نمونه‌برداری، خطر از دست دادن جنین به میزان اندک و خطرات نادری برای مادر وجود دارد. بعد از دریافت نتیجه، در صورت ابتلای جنین به بیماری تالاسمی (ماژور) چنانچه از نظر شرعی و قانونی سن جنین از تاریخ معین نگذشته باشد (حداکثر هفتۀ 16 بارداری)، مجوز ختم حاملگی توسط پزشکی قانونی صادر می‌شود.

نکته: برای هر بار حاملگی انجام آزمایش‌های مرحله تکمیلی ضروری خواهد بود.

نکته‌های مهم:

1-      در حال حاضر تعداد کمی از مراکز خصوصی و دولتی در زمینه‌ انجام آزمایش‌های تشخیص قبل از تولد در کشور فعالیت می‌کنند.

هزینه انجام این آزمایشها گران است.

2-   با مراجعۀ‌ به موقع به مرکز بهداشتی درمانی ویژه مشاوره تالاسمی و درک صحیح از وضعیت خود با صبر و تحمل در انجام آزمایش‌ها، ما را در ارائه‌ خدمات یاری کنید.

3-   والدین بیماران تالاسمی نیز در صورت تمایل به داشتن فرزند سالم، با مراجعه بموقع به مرکز مشاوره و همکاری با دست‌اندرکاران برنامه می‌توانند صاحب فرزندی سالم شوند.

علت فراوانی تالاسمی در خوزستان

 درخوزستان سالانه 20 تا 30 نوزاد مبتلا به تالاسمی ماژور متولد می‌شود و 10 تا 15 درصد خوزستانی‌ها نیز تالاسمی مینور دارند.

دکتر فروزان صادقیان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ـ منطقه خوزستان ـ اظهار کرد: علت شیوع بالای تالاسمی در خوزستان، ازدواج‌های عشیره‌ای و ازدواج‌های به ثبت نرسیده است.

وی با اشاره به شیوع بالای تالاسمی در شهرهای اهواز، دزفول، آبادان و خرمشهر افزود: با وجود آموزش‌ها و هشدارهای داده شده مبنی بر سقط جنین مبتلا به تالاسمی‌ ماژور پیش از 12 هفتگی، همچنان دیده می‌شود که بعضی خانواده‌های خوزستانی تحت هیچ شرایطی راضی به سقط جنین پسر نمی‌شوند

بیژن کیخایی امروز در گفتگو با خبرنگارفارس در اهواز اظهارداشت:

استان‌هایی که در حاشیه رودخانه هستند به علت شیوع مالاریا در گذشته تالاسمی خیزترند و خوزستان نیز از این قاعده مستثنی نیست. وی گفت: در حال حاضر یک‌هزار و 600 بیمار تالاسمی در استان وجود دارد که بیمارستان شفا روزانه 80 تا 100 بیمار تالاسمی پذیرش دارد. کیخایی افزود: بیشترین آمار مصرف خون سازمان انتقال خون از بیماران تالاسمی است. وی با اشاره به اهمیت غربالگری اظهار داشت:

 غربالگری قبل از تولد فرزندان زوجینی که بیماری تالاسمی دارند توانسته است کاهش چشمگیری در شیوع بیماری تالاسمی داشته باشد. کیخایی اظهار داشت: با انجام غربالگری قبل از تولد، آمار تولد نوزادان مبتلا به تالاسمی از یکهزار مورد به 750 مورد کاهش یافته است.

 وی غربالگری را عاملی مهم در کاهش بیماری تالاسمی دانست و افزود:

 کاهش یک چهارم از بیماران تالاسمی به طور سالانه درکشور با استفاده از روش غربالگری در زوجین بیمار تالاسمی امیدوار کننده است. معاون آموزشی بیمارستان شفا اهواز، خوزستان را از جمله استان‌های تالاسمی خیز کشور دانست و گفت: علت عمده بیماری تالاسمی در خوزستان تمایل به ازدواج‌های فامیلی است که شیوع بیماری تالاسمی را در استان افزایش داده است‌.

کیخانی از دیگر علل بیماری تالاسمی در استان را عدم مشارکت مردم درشناسایی و پیشگیری از بیماری تالاسمی دانست

چگونگی انتقال تالاسمی و مشکلات آن:

تالاسمی ماژور از طریق الگوی وراثتی ((اتوزومال مغلوب)) منتقل می شود .

هنگامی که جنین شکل می گیرد ، یک ژن گلوبین بتا از هر یک از والدین به ارث می برد .

در صورتی که والدین ژن های ((سالم)) گلوبین بتا داشته باشند ،کودک تعداد دو ژن گلوبین بتای نرمال به ارث می برد .

هنگامی که یکی از والدین دارای ژن معیوب گلوبین بتا یا در واقع ناقل تالاسمی ماژور باشد، هر یک از کودکان این والدین 50 درصد احتمال مبتلا به ژن های تالاسمیک را مطابق شکل از یکی از دو والد ناقل به ارث می برند .

این کودکان نیز وضعیت ذیل را خواهند داشت :

1_ سالم ; کودکانی که دارای ژن های معیوب برای تالاسمی ماژور نیستند .

2_ ناقل تالاسمی ماژور

3_ مبتلا به تالاسمی ماژور

ناقلین تالاسمی:

 ناقلین تالاسمی شخصا بیمار نیستند، هیچ گونه علائم بدنی یا روانی بیمار ندارند و نیازی به رژیم خاص یا درمان پزشکی ندارند.

  شرایط آنان طی زندگی تغییر میکند و در واقع تا هنگامی که با انجام آزمایشی مشخص شود که ناقل ژن های تالاسمی هستند، متوجه این امر نخواهند شد، اگر چه ممکن است بعضی از ناقلین دچار کم خونی ضعیفی شوند که به اشتباه کم خونی ناشی از کمبود آهن تلقی شود.

 تست های آزمایشگاهی به آسانی این دو نوع کم خونی را از هم تشخیص می دهند.

 زنان حامله ای که ناقل این بیماری هستند ممکن است طی دوران بارداری دچار کم خونی ملایمی شوند که با تجویز آهن رفع می شود.

نحوه انتقال بیماری :

1-  اگر هیچ یک از والدین حامل ژن تالاسمی نباشند امکان انتقال وجود ندارد و فرزندان همگی سالم هستند.

2-  چنانچه یکی از والدین ناقل نوع خفیف و دیگری سالم باشد احتمال ابتلای فرزندان به صورت مینور 50% می‌باشد.

3-  اگر والدین هر دو حامل ژن تالاسمی مینور باشند:
- احتمال تولد نوزاد سالم یک چهارم یعنی 25%
-احتمال تولد نوزاد نوع مینور یک دوم یعنی 50%
- احتمال تولد نوزاد مبتلا به نوع شدید یک چهارم یعنی 25%

مشکلات بیماران تالاسمی:

- 1بیمار نیاز به دریافت خون مداوم دارد.

- 2تزریق همه روزه آمپول گران قیمت دسفرال از طریق پمپ دسفرال که این تزریق ساعتها به طول می‌انجامد.

- 3ایجاد درد و رنج برای کودک بیمار

- 4مشکلات روانی و مالی برای خانواده

-5 صرف هزینه‌های سنگین و ارز از محل در آمدهای ملی برای دولت

-6نرسیدن فرد به مرحله بازدهی اقتصادی برای کشور

نتیجه:

تالاسمی یکی از شایعترین اختلالات خونی می‌باشد که به صورت ژنتیکی (ارثی) از والدین به فرزندان منتقل می‌شود.

افزایش تعداد بیماران تالاسمی در هر جامعه، به معنی صرف هزینه فراوان و تحمل صدمه‌های جبران ناپذیر روحی است.

 کلمه تالاسمی زمانی مطرح شد که ویپل و برادفورد(Whipple & Bradford) چند سال بعد مقاله ای درباره فیزیوپاتولوژی بیماری منتشر کردند .

  لغت تالاسمی ( به معنی : کم خونی دریا ) برای جلب توجه به ارتباط بیماری با منطقه مدیترانه مور استفاده قرار گرفت .

 در آن زمان اکثریت موارد تشخیص داده شده بیماری در خانواده هایی بود که اصلیت آنها از کشورهای اطراف دریای مدیترانه خصوصأ یونان و ایتالیا بود .

 علیرغم انتشار گزارشهای موردی از وقوع کم خونی دریا  در میان اقوام آسیای در اوایل دهه 1930 ، این مسئله مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه در سال 1954 مقاله توسط میونیچ Miunich)) به چاپ رسید که در آن به این نکته اشاره شده بود که کم خونی دریا  را دیگر نباید یک مشکل منحصر به منطقه مدیترانه دانست .

   پس از آن کم خونی دریا  به عنوان یک بیماری با شیوع بالا در آسیا و جنوب شرق پذیرفته شد Heer 1998))

 ابتدا تصور می شد تالاسمی یک بیماری محدود به نواحی مدیترانه است ولی اکنون مشخص شده این بیماری به طور گسترده در سراسر جهان اتفاق می افتد .

 تالاسمی ماژور: نوع شدید بیماری تالاسمی که علائم کم خونی بروز کرده و شخص نیاز به تزریق خون پیدا می‌کند.

تالاسمی مینور: نوع خفیف تالاسمی که علائمی نداشته و نیاز به درمان ندارد و فرد ناقل تالاسمی است.

ناقل سالم: همان فرد تالاسمی مینور است که با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود.

غربالگری تالاسمی: برنامه‌ای است جهت شناسایی افراد ناقل سالم تالاسمی که در مراکز مشاوره قبل از ازدواج انجام می‌شود.

مصوبه هیأت وزیران :

آزمایش تشخیص ناقلین تالاسمی قبل از ازدواج اجباری شود و دفاتر ازدواج گواهینامه مربوطه را از نامزدها مطالبه و پس از بایگانی آن به عقد ازدواج و ثبت آن با قید موجود بودن گواهینامه یاد شده، اقدام نمایند. (جلسه مورخ 10/1/1376)

منابع:

http://isna.ir/ISNA/NewsView.aspx?ID=News-1340559&Lang=

http://www.behdasht.gov

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8805170662

http://www.pezeshk.us 

پاسخ آزمون مستمرفصل هفتم

ضمن آرزوی موفقیت برای شما دانش آموزان عزیزکلید آزمون مستمرفصل هفتم زیست شناسی وآز2به شرح زیرمی باشد

سوال1:   گزینه ی 3

سوال2:    گزینه ی4

سوال3:    گزینه ی1

سوال4:     گزینه ی3

سوال5:    گزینه ی2

سوال6:     گزینه ی3

سوال7:     گزینه ی2

سوال8:     گزینه ی4

سوال9:     گزینه ی3

سوال10:   گزینه ی2

سوال11:   گزینه ی1

سوال12:    گزینه ی2

سوال13:    گزینه ی1

سوال14:    گزینه ی3

پیروز باشید و بخندید

آمینواسیدها

آمینو اسیدها

پروتئین نمی تواند در بدن ساخته شود مگر اینکه تمام آمینو اسید های مورد نیاز موجود باشند . در حقیقت همه آمینو اسید ها باید در محل ساخته شدن پروتئین حاضر باشند . اگر در زمان لازم بعضی از آمینو اسید ها نباشند بقیه آنها یا ذخیره می شوند یا اینکه به وسیله کبد تخریب شده و به انرژی یا چربی تبدیل می شوند .

آمینو اسید های ضروری عبارت اند از : ترونین ، لیزین ، متونین ، آرژینین ( برای بچه ها و ورزشکاران ضروری است ) ، والین ، فنیل آلانین ، لئوسین ، تریپتوفان،ای� �ولئوسین ، هیستیدین ( برای بچه ها و ورزشکاران ضروری است ) .
آمینو اسید ها ی غیر ضروری عبارت اند از : گلیسین ، آلانین ، سرین ، سیستئین ، آسپارتیک اسید ، گلوتامیک اسید ، نورلئوسین ، بتا هیدروکسی گلوتامیک اسید ، سیستین ، تیروزین،پرول� �ن ، و هیدروکسی پرولین .
پروتئین نمی تواند در بدن ساخته شود مگر اینکه تمام آمینو اسید های مورد نیاز موجود باشند . در حقیقت همه آمینو اسید ها باید در محل ساخته شدن پروتئین حاضر باشند . اگر در زمان لازم بعضی از آمینو اسید ها نباشند بقیه آنها یا ذخیره می شوند یا اینکه به وسیله کبد تخریب شده و به انرژی یا چربی تبدیل می شوند .
واضح است که آمینواسید ها تاثیر عمیقی روی سلامت عمومی و توانایی بدنی ما باقی می گذارند . در واقع فرایند آمینو اسید است که اساساً بدن را اداره می کند . برای اینکه این فرایند به موقع و صحیح عمل کند آمینو اسید ها باید نسبت درستی داشته باشد . بسیاری از این فرایند ها وابسته به ویتامین ها و مواد معدنی است ؛ به این معنی که اگر یک ویتامین یا مواد معدنی خاص به مقدار کافی وجود نداشته باشد این فرایند مختل می شود .
برای مثال آمینو اسید متیونین وابسته به ویتامین B۶ و منیزیوم است یعنی تا زمانی که مقادیر کافی از ویتامین B۶ و منیزیوم در بدن وجود نداشته باشد فرایند متیونین عمل نخواهد کرد. استفاده از مکمل های آمینو اسید برای هر ورزشکاری که می خواهد به حداکثر توانایی بدنی برسد و همچنین ورزشکاران نوجوان که نسبت به بالغین به آمینو اسید بیشتری نیاز دارند ضروری است . اما آمینواسید ها را نمی توان همین طوری مصرف کرد . واکنش های شیمیایی در بدن تعادل دقیقی دارد . چون آمینواسید ها در بسیاری از این واکنش ها درگیر هستند اگر مقادیر اضافی در نقاط کلیدی زنجیره واکنش ها وارد شود تعادل به هم خواهد خورد . برای مثال این عدم تعادل نه تنها استفاده از مکمل ها ی آمینواسید برای تولید انرژی را بی فایده می سازد بلکه بر عکس می تواند منجر به از دست دادن انرژی شود . چیزی که یک ورزشکار حرفه ای اصلاً دوست ندارد .
در حال حاضر تعداد کمی از آزمایشگاه ها سطح آمینو اسید ها را در بدن را تعیین می کند . این کار از طریق آزمایش ادرار صورت می گیرد . نمونه ادرار به آزمایشگاه ارسال می شود و به این ترتیب نیاز نیست که ورزشکار برای انجام آزمایش از منزل خارج شود . اگر نتایج آزمایش ادرار قابل تفسیر نباشد پزشکان از آزمایش خون استفاده می کنند . به هر حال آزمایش ادرار ارجح است اگر چه ادرار محصول نهایی سوخت و ساز بدن است .
متعاقب آزمایش های فوق آمینو اسید لازم تجویز می شود و متناوباً برای بررسی فرایندهای آمینواسیدی بدن فرد و تشخیص احتمالی هر گونه عدم تعادل آزمایشها تکرار می شود .
بدین ترتیب اطلاعات زیادی در مورد فرایندهای متابولیک ورزشکاران بدست می آید که به محققان این فرصت را می دهد که مشکلات خود را در این زمینه هر چه بیشتر بشناسند و رژیم غذایی تغذیه ای و مکمل ورزشکاران را برای رسیدن به حداکثر توانایی مطلوب تنظیم کنند .
برای اینکه ببینید بررسی آمینو اسید ها چه فایده ای دارند به دو تحقیق زیر توجه کنید :
● موارد تحقیقاتی
▪ تحقیق ۱ :
یک مربی کاراته ۴۰ ساله بر اثر چندین ساعت کار روزانه شدیداً بیمار شده بود و از سینوزیت مزمن و لاغر شدن عضلات شکایت داشت . وی با ان که غذا زیاد می خورد وزنش اضافه نمی شد . مثلاً یک نمونه شام او شامل ۱۲ قطعه جوجه و یک استیک بزرگ بود .
بررسی آمینو اسید یک مشکل گوارشی اولیه را روشن ساخت . آزمایشهای بعدی نشان داد که میزان اسید معده کاهش یافته ولی مقدار اسید در روده کوچک بالاست . این حالت باعث می شود تا توانایی فرد برای هضم پروتئین به شدت کاهش یافت . هضم ناقص پروتئین منجر به تشکیل فراورده های متابولیکی خاصی شده بود که با تاثیر روی کلیه وی باعث افزایش دفع آمینو اسید ها از ادرار می شد و چون بدن ترجیح میدهد تا ابتدا نیازهای پروتئینی ارگان های حیاتی را تامین کند توده عضلانی وی روز به روز لاغر تر می شد . هضم ناقص پروتئین همچنین باعث آلرژی غذایی مزمن در وی شده است که به ورت گرفتاری سینوسها تظاهر می کرد .
در اینجا مردی داریم که به علت مصرف پروتئین غذایی زیاد ( گوشت ) پروتئین بدنش ( عضلات ) را از دست می دهد . راه حل چیست ؟
یک رژیم کم پروتئین اما پر کربوهیدرات همراه با مکمل های آمینو اسیدآزاد کمکهای گوارشی و ویتامین و مواد معدنی لازم برای سوخت و ساز مطلوب آمینواسیدها . چون گوشت را از رژیم غذایی حذف کردیم بدن دیگر فراورده هایی را که باعث از دست دادن پروتئین می شود نخواهد ساخت و آمینواسید های آزاد چون نیاز به هضم ندارند به راحتی بوسیله بدن حذف می شوند .
ظرف دو هفته مرد ۵ پوند وزن اضافه کرد و مشکلات سینوسهایش نیز بر طرف شد . وی همچنین اظهار می کرد که خلقش خیلی بهتر شده و دیگر در پایان روز احساس ناتوانی نمیکند .
▪ تحقیق ۲ :
یک بدنساز حرفه ای ۲۰ ساله که به طور مرتب از استروئید های آنابولیک و متعاقب آن مقادیر زیادی پروتئین استفاده می کرد و به این علت در بین ورزشکاران سرشناس بود .
بعد از یک بررس کامل از نظر آمینو اسید ها مشخص شد که وی به یک تغییر اساسی در رژیم غذایی و استفاده از مکمل نیاز دارد . سریعاً یک رژیم کم پروتئین و پر کربوهیدرات که متناسب با نیازهای سوخت و سازی وی بود همراه با ترکیبی از آمینواسید لازم بین وعده های غذایی و قبل از ورزش برای او تجویز کردند و مکمل مخصوصاً برای این داده شده بود که سوخت و ساز انرژی را تحریک کند و پروتئین لازم برای عضلات در حال تمرین را تامین کند .پیشرفت او آن قدر خوب و سریع بود که وی استفاده از استروئید را متوقف کرد . در حالی که عضلات رقبای او با آنکه برای آماده شدن در مسابقات به شدت تغذیه می شود روز به روز تحلیل می رفت عضلات این ورزشکار جوان همچنان رشد می کرد. او سه هفته قبل از رقابتها ۴.۵ کیلو گرم به وزن بدنش اضافه کرده بود و در صد چربی بدنش از ۱۰ درصد به ۸ درصد تقلیل یافته بود . او احساس می کرد که انرژی اش فزونی یاته و در پایان جلسات تمرینی سخت کمتر از گذشته خسته می شود .
اکنون این بدنساز بدون استفاده از استروئید ها به قله رسید ه است. افرادی مثل او شدیداً مخالف استفاده از استروئید در ورزش هستند . به نظر من از طریق بررسی های بیوشیمیایی تغذیه و مکمل آن بدن انسان را قادر می سازد بدون استفاده از دارو و تحمل عوارض جانبی منفی آن به حداکثر توانایی مطلوب رسد .

آمینواسیدها
ملکولهای پروتئین از آمینو اسید ها تشکیل می شوند هر آمینو اسید از یک قسمت نیتروژن و یک چارچوب کربنی تشکیل شده است . و همین قسمت کربنی است که بین تمامی آمینو اسیدها تفاوت دارد ولی بخش نیتروژنی در تمامی آمینو اسید ها ثابت است و یک ملکول پروتئین زنجیره ای از همین آمینو اسیدهااست.
در کل آمینو اسیدها را می توان به دو دسته ضروری و غیر ضروری تقسیم نمود در کل 12 آمینو اسید برای ورزشکاران ضروری و لازم است .
1)ایزولوسین :
BCAA است (در ادامه در مورد BCAA توضیح می دهم) به عنوان پیش ماده برای گلوتامین استفاده می شود و ایزو لوسین به عنوان سوخت ماهیچه در هنگام تمرین مصرف می شود BCAA آنابولیسم و آنتی کاتابولیسم را افزایش می دهدو باعث رشد بیشتر سلولهای ماهیچه ای می شود . و یکی از منابع BCAA همان مکمل آب پنیر سازی است.
2)لوسین :
مصرف این آمینو اسید در دوران حفظ حجم باعث می شود تا کمترین مقدار حجم را از دست دهید.در کل می توان به جای مصرف مقادیر بالای این آمینو اسید برای حفظ حجم و اثرات آنتی کاتابولیک از مکمل HMB استفادهنمود.
3)لیزین:
این آمینو اسید نقش انتقال اسیدهای چرب به سلولهای ماهیچه ای را ایفا می کندو به عنوان منابع انرژی در نظر گرفته می شوند.
و برای تشکیل کارنیتین استفاده میشود.
4) میتونین :
این آمینو اسید در تخم مرغ , ماست, ماهی و دیگر مواد پروتئینی یافت می شود و خود نقش آنتی اکسیدانی دارد و این آمینو اسید یکی از سه آمینو اسید تشکیل دهنده کراتین می باشد.
5)فنیل آلانین :
این آمینو اسید علاوه بر این که در مواد پروتئینی یافت می شوند در عدس و برخی تخم میوه ها یافت می شوند این آمینو اسید هم برای کم کردن اشتها و هم به عنوان تسکین درد در بدن عمل می کند.
6) ترئونین :
کمبود این آمینو اسید باعث می شود تا بعضی از ترکیبهای پروتئینی در بدن ساخته نشود و این آمینو اسید تخم مرغ و لبنیات موجود است.
7) تریپتوفان :
این آمینو اسید باعث ایجاد حالت ایجاد خواب آلودگی در اشخاص می شود و به عنوان یک پیش ماده برای سروتونین در عصبها عمل می کند و باعث حالت خواب آلودگی می شود.این آمینو اسید بیشتر در ترکیبات کربوهیدرات یافت می شود تا ترکیبات پروتئینی مانند موز و تخم آفتاب گردان و در جایی نیز خواندم که این آمینو اسید در شیر نیز یافت می شود و شاید همین آمینو اسید باشد که وقتی شیر می نوشیم باعث ایجاد آرامش می شود و پیشنهاد می شود که قبل از خواب حتما یک لیوان شیر بنوشید. حتی این آمینو اسید می تواند باعث کاهش اشتها نیز شود.
8)والین :
یکی دیگر از BCAA ها می باشد یا زنجیره شاخه دار در کل ترکیبات BCAA 33% از پروتئینی که در ساختار عضلات بکار می رود را شامل می شوند (BCAA شامل ایزولوسین + والین + لوسین و شامل یکسری گروه متیلی که به هم پیوسته هستند و به زنجیره شاخه دار معروف هستند) والین به نوعی پیش ماده برای آمینو اسیدهای آلانین و گلوتامین نیز می باشد. و آمینو اسید های زنجیره شاخه دار به عنوان سوخت عضلات در موقع تمرین محسوب می شوند .و این بدین معنی است که می توانند به نوعی آنتی کاتابولیسم نیز باشند. در ضمن آمینو اسیدهای زنجیره شاخه دار یا BCAA در پروتئین آب پنیر سازی به مقدار کافی یافت می شوند.
9)گلوتامین :
یک آمینو اسید که برای حفظ عضلات ضروری است زیرا از پدیده کاتوبولیسم جلوگیری می نماید.بدون گلوتامین سیستم دفاعی بدن خوب کار نمی کندو باعث تجزیه شدن دستگاه عضلانی می شود و در ضمن این آمینو اسید ارزشمند باعث دفع آمونیاک از مغز می شود . از خیلی از ورزشکاران حرفه ای اگر بپرسید می گویند ما گلوتامین را در تمام طول سال استفاده می کنیم و در برنامه غذایی ما جایگاه ویژه ای دارد .روزانه 10 الی 30 گرم از این آمینو اسید باعث بهبود عملکرد ورزشی ما می شود.
10)تورین :
این آمینو اسید به فراوانی در بافت ماهیچه ای یافت می شود . تورین مانند انسولین عملکرده و به نوعی مقلد و تقلید کننده انسولین است و به خاطر همین مطلب بعضی از کراتین ها عملکرد بهتری دارند مانن کراتین فسفاژن HP که در ساختار خود تورین را دارد .و باعث حجیم تر شدن سلول های عضلانی می شود.و این آمینو اسید باعث کاهش تجزیه پروتئین می شود. و در در نگهداری حجم بسیار مفید است. بهترین زمان مصرف تورین دقیقا پس از پایان تمرین است.
11)آلانین :
آلانین به مانند گلوتامین عمل می کندو باعث افزایش حجم سلولها می شودو باعث پایداری قند خون تحت شرایطی می شود و برای این کار از گلوکز کمک می گیرد و مصرف آن نیز بعد از تمرین بسیار مفید خواهد بود به میزان 1 الی 2 گرم بلافاصله بعد از تمرین.
12)آرژنین :
این آمینو اسید باعث می شود تا ترشح هورمن رشد زیاد شود و یکی از بهترین زمانه برای مصرف این مکمل قبل از خواب است زیرا هورمن رشد در شب در هنگامی که ما خواب هستیم ترشح می شود و به خاطر همین است که خواب کافی در طول شب برای بدنسازان بسیار ضروری است.
در آینده به توضیح باقی آمینو اسیدها و دیگر اطلاعاتی درباره آنها می پردازم.

برای خیلی ها این سوال پیش اومده که اصلا این آمینو اسید چیه ؟! همین امروز وقتی یکی ازم پرسید :‌ وقتی آمینو تهیه کنم دیگه نیازی به کراتین ندارم ؟! فهمیدم که اصلا کوچکترین ذهنیتی درباره آمینو و تاثیراتش در بدن نداره . به طور خلاصه بشنوید از آمینوها :‌
اصلی ترین ساختار پرو تئین ها را اسید های آمینه تشکیل می دهند که تفاوت اصلی آنها با کربو هیدرات و چربی در وجود نیتروژن در ساختار سلولی آمینو اسید ها علاوه بر کربن – هیدروژن و اکسیژن است . حدود 20 اسید آمینه اصلی شناسائی ونامگذاری شده است که در یک تقسیم بندی کلی به دو نوع ضروری و غیر ضروری نامیده می شوند . اسید های آمینه ضروری آنهائی هستند که بدن قادر به ساخت آنها نیست و باید از طریق رژیم غذائی تامین شوند ولی بدن قادر به ساخت و سنتز آمینو های غیر ضروری هست. آمینوهای ضروری عبارتند از آرژنین – لیزین – تره اونین- لوسین – میونین – والین – فنیل آلین –ایزو لوسین و ... و آمینو های غیر ضروری : گلیسین – آلین – گلوتامین – لیستین و ....
و اما از میان آمینو اسید های ضروری یکسری از انها به نوع زنجیری شاخه دار (لوسین – ایزو لوسین – والین ) معروفند که بسیار در ساخت عضلات مهم هستند و سریعا جذب می شوند و اثر آنابولیکی بسیار زیادی دارند . البته دلیل جذب سریع انها این است که بجای کبد در عضلات متابولیزه می شوند .
نکته مهم اینکه برای عملکرد صحیح باید هر سه آمینو اسید شاخه دار همزمان مصرف شوند و همراه با با آمینوهای تریپتوفان (آمینو ضروری )و تیروزین (آمینو غیر ضروری ) نباید مصرف شود .
عملکرد بعضی آمینو ها
آرژنین : آزاد کردن هورمون رشد
گلیسین : کنترل افسردگی – آزاد سازی هورمون رشد
اسید گلو تامیک (گلوتامین ) : تقویت سیستم ایمنی- رشد عضله
سرین :تولید انرژی – بالا بردن قند خون
آلانین : جلوگیری از تحلیل عضله
سیستین : ضد پیری و کاهش التهاب و آنتی اکسیدان بافتهای بدن
لوسین – ایزو لوسین – والین ( شاخه دار ): بالابردن توان و ساخت عضله :console:

پروتئین و اسیدهای آمینهپروتئین‌ها فراوان‌ترین مولکول‌های آلی در سلول‌های جانوری بوده و حدود 50% و یا بیشتر از وزن خشک آنها را تشکیل می‌‌دهند. پروتئین‌ها در اثر هیدرولیز به واحدهای ساختمانی خود یعنی اسیدهای آمینه تبدیل می‌شوند و همین واحدهای ساختمانی تعیین‌کننده ارزش غذایی پروتئین‌ها می‌باشند.واحدهای ساختمانی پروتئین هر یک دارای قدرت خاصی بوده و برحسب نیاز بدن مورد مصرف قرار می‌گیرند.پروتئین برای ساخت و بازسازی عضلات، گلبول‌های قرمز، مو و دیگر بافت‌های بدن و برای ساخت هورمون یک ماده اساسی و ضروری است. وقتی کربوهیدرات به طور کافی در دسترس نباشد می‌توان به جای آن از پروتئین استفاده کرد. حدود 15% انرژی مورد نیاز روزانه باید از غذاهای پرپروتئین مثل ماهی، مرغ و تخم‌مرغ تأمین شود. بسیاری از ورزشکاران مقدار زیادی گوشت گاو، تخم‌مرغ، جوجه یا پروتئین دیگر مصرف می‌کنند با این تصور که پروتئین عضله‌سازی می‌کنند با این وجود پروتئین اضافی بر حجم نمی‌افزاید بلکه تمرینات درست و فشرده است که حجم عضلات را زیاد می‌کند نسبت نیاز روزانه بدن افراد از درصد پروتئین با یکدیگر متفاوت است. معمولاً مصرف پروتئین براساس هر کیلوگرم وزن افراد معمولی 1 تا 2/1 گرم می‌باشد و در ورزشکاران 5/1 تا 2/2 گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن پیشنهاد شده است. پروتئین‌ها از ترکیباتی آلی به نام اسیدهای آمینه تشکیل شده‌اند. که این اسیدهای آمینه را به دو گروه تقسیم می‌کنند:1- اسیدهای آمینه ضروری2- اسیدهای آمینه غیرضروری.اسیدهای آمینه ضروری:اصطلاح اسیدهای آمینه ضروری بدین دلیل گفته می‌شوند که بدن انسان قادر به ساخت آنها نیست و حتماً باید از طریق مواد غذایی به بدن برسند. این اسیدهای آمینه عبارتند از: آرژنین- لیزین- تره اونین- متیونین – والین – فنیل آلانین لوسین – تریپتوفان – ایزولوسین- هیستیدین.اسیدهای آمینه غیرضروری:این اسیدهای آمینه عبارتند از: گلیسین- آلانین- سرین- سیستئین- آسپارتیک اسید- پرولئین – سیستئین – هیدروکسی پرولئین.اگرچه تمام اسیدهای آمینه برای بدن و رشد عضلات لازم هستند. ولی بعضی از آنان در مقایسه با بقیه از اهمیت خاصی برخوردارند.برای مثال اسیدهای آمینه ارژنین و گلیسین در تحریک ترشح هورمون رشد خود بدن تأثیر دارند. از طرف دیگر گلیسین در کنترل افسردگی حائز اهمیت است. اسید گلوتامیک فراوان‌ترین اسید آمینه موجود در عضلات است که نقش مهمی در تولید انرژی دارد و برای این کار خود به ویتامین B6 و B3 نیازمند است. پس به طور خلاصه: آرژنین 1- آزاد کردن هورمون رشد از مغز 2- تحریک رشد عضله گلیسین: 1- آزاد کردن هورمون رشد از مغز 2- کمک به ساخت کراتین 3- کنترل افسردگی 4- جلوگیری از تشکیل اسید لاکتیک و دیرخسته‌شدن ورزشکار.هیستیدین: 1- تحریک رشد نوزادان و شیرخواران 2- جلوگیری از دردهای مفصلی.اسید گلوتامیک: 1- تقویت حافظه و تمرکز حواس 2- عضله‌سازی 3- تولید انرژی در عضلهسرین: 1- بالابردن قند خون 2- تولید انرژی در عضلهآلانین: 1- کمک به تنظیم قند خون 2- جلوگیری از تحلیل عضلات.سیستین: 1- کاهش درد ناشی از التهاب 2- به تأخیر انداختن پیری 3- کاهش التهاب ناشی از آسیب 4- آنتی‌اکسیدان بافت‌های بدن.لیزین: 1- جلوگیزی از آب شدن عضلات 2- کمک به ساخت کارنی‌تین‌ البته به کمک ویتامین C 3- بالابردن توان فرد در ورزش‌های استقامتی.لوسین و ایزولوسین: 1- ضروری برای رشد و نمو عضلات بدن 2- دارای خاصیت آنابولیکی و بالابردن کارایی ورزشی.تمرینات بدنی و فعالیت‌های شدید باعث تحلیل پروتئین‌های بافت عضلانی می‌شود و این کمبود پروتئین در واقع زمینه را برای مصرف پروتئین درخواستی ایجاد می‌کند و مصرف پروتئین مورد نیاز بعد از تمرین باعث افزایش حجم عضلات می‌گردد.پروتئین به عنوان منبع سازنده مواد برای ماهیچه‌های بزرگ و قسمت‌های ترکیب‌دهنده ماهیچه‌هاست و این گروه غذایی عاملی برای ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده حاصل از تمرین و عامل تحریک‌کننده فاکتورهای رشد بدن و کاهش‌دهنده چربی‌های اضافه بدن می‌باشد و این همان علتی است که باعث می‌شود و شده تا ورزشکاران از این گروه غذایی استفاده بیشتری ببرند.